- Bütün adamlar yuxu görür. Kiminsə yuxunu xatırlamaması o demək deyil ki, həmin adam yuxu görmür. Yuxugörmə hər gecə bir-biri ilə əlaqəli olmayan 4-6 süjet şəklində olur əsasən. Yuxunun sürətli fazalarında oyanan adam yuxugörməni daha yaxşı xatırlaya bilir. Yuxudan oyandığı andan ilk 5 dəqiqə ərzində adam gördüyü yuxuların təqribən yarısını yada sala bilir. Dəqiqələr ötdükcə yuxunun xatırlana bilən həcmi sürətlə azalır.
- Təxminən 20 faiz yuxugörmələrdə süjetlər real yerlərə və real adamlara yüksək dərəcədə uyğun gəlir. Əksər hallarda yuxular quraşdırma obrazlar şəklində görülür. Məsələn yuxuda görülən mənzil sizə tanış olan bir neçə mənzilin əlamətlərindən quraşdırılmış olur; tanıdığınız bir adamı başqa xasiyyətlə görə bilərsiz; eyni bir səhnə keçmişin müxtəlif dövrlərinə aid əlamətləri, yaxud realda müxtəif yerlərə aid əlamətləri özündə birləşdirir və s.
- Sorğu olunmuş adamların təqribən 70 faizi yuxuların motivləri əsasında dejavü yaşadıqlarını təsdiq etmişlər.
- Yataq otağının fiziki göstəriciləri yuxuya təsir edir. Məsələn, otaq soyuqdursa (bədən üşüyürsə), adam soyuq bir bölgədə olduğunu və üşüdüyünü yuxu görə bilir. Otaq istidirsə, yuxuda hansısa istilik mənbəyinin təsirindən cansıxıcı səhnə görə bilir.
- Adamların 90 faizdən çoxu yuxunu rəngli görür. Hazırda 25 yaşadək olan adamlar arasında bu rəqəm 95 faizdən çoxdur. Yaşlı adamların ağ-qara yuxu görməsinin səbəbi onunla izah edilir ki, onlar rəngli televizor olmayan zamanlarda ağ-qara televizora baxmışlar.
- Kişilərin yuxuda gördükləri personajların təqribən 70 faizi kişilər, 30 faizi qadınlardır. Qadınlarda bu nisbət təqribən eynidir.
- Heyvanlar da yuxu görür. Elmi təlimlərə görə, sürətli yuxu fazası istiqanlı məməlilərdə və quşlarda inkiafın son fazasıdır. Yuxular məhz sürətli yuxu fazasında görülür. Bətndaxili inkişafın müəyyən mərhələsindən sonra bu faza formalaşır və insan dölündə yuxugörmə prosesləri başlayır.
- Kor doğulan adamlarda yuxugörmə səs, dad, iy, lamisə və emosiyalara məhdudlaşır.
- Yuxu daha çox neqativ emosiyaları önə çəkir. Yuxugörmələrdə ən çox baş verən emosional vəziyyət həyəcandır. Həyəcan nə nə qədər şiddətli olursa, oyandıqdan sonra yuxunun xatırlanma və uzun müddət yadda qalma imkanı bir o qədər böyükdür. Orqanizmdə olan narahatlıqlar (o cümlədən yataq yerninin narahat olması səbəbindən) həyəcanlı yuxugörmələrə səbəb ola bilir.
- “Xəbərdarlıq yuxu” anlayışı var. Orqanizmdə hansısa xəstəlik, hanssa orqanda pozğunluq inkişaf etməkdədirsə və insanın hələ ki bundan xəbəri yoxdursa, həmin xəstəliyə hansısa formalarda işarə edən yuxular görülə bilir. Bəzən, adamlar belə yuxuları fərqli şəkillərdə təkrar-təkrar görürlər. Təsdiq olunub ki, yuxugörmədə yaşıl və göy rənglər üstünlük təşkil edirsə, bu, orqanizmin qaydasında olmasına; qırmızı fonlar üstünlük təşkil edirsə, bu, bədəndə qızdırma olmasına, yaxud hansısa infeksion xəstəliyin yarandığına; sarı-qəhvəyi fonların üstünlüyü bağırsaqda olan problemlərə; qara fonların üstünlüyü əsəb pozğunluqlarına işarə edir.
- Adamlar yuxunun asta fazalarında xoruldayırlar. Xoruldama zamanı yuxugörmə olmur.
- Siqaret çəkməyi tərgitmiş adamlarda bir müddət çox parlaq yuxugörmələr olur.
Başqa canlılarda:
- Atlar və qoyunlar həm uzanaraq, həm ayaq üstə yata bilir. Ayaq üstə yatarkən yuxugörmə olmur. Çünki yuxu görülən yuxu fazası olmur bu halda.
- Balinalar, delfinlər, quşlar “yarı beyinlə” yata bilirlər. Bu zaman beyin yarımkürələri növbə ilə yuxuya dalır. Dəniz heyvanları bunun sayəsində, yuxuda ikən vaxtaşırı suyun səthinə qalxıb nəfəs ala bilirlər. Quşlar isə təhlükələrdən qorunurlar. Quşlar ayaq üstə, suda üzərkən, uçarkən yata bilirlər.
- Köçəri quşlar səfər edəndə 10-15 quş sıx dövrə yaradır. Dövrənin içində “uçan” hava axını əmələ gəlir. Quşlar növbə ilə bu axına girir, qanadlarını açıq saxlamaqla yuxu rejiminə keçirlər. Hava axını özü onu aparır. Bunun sayəsində quşlar sutkalarla fasiləsiz uça bilirlər.
- Dərkolunan yuxugörmə (Lucid dream)
Yuxunun elə bir halıdır ki, yatan adam yuxu gördüyünü dərk edir və yuxunun məzmununu hansısa hədlərdə idarə etməyə qadir olur. “Lucid dream” terminini holland psixiatrı Frederik van Eeden ifadə edib. Elmi araşdırma predmetidir, eksperimentlər yolu ilə dəfələrlə təsdiq olunub. D.y. həm yuxu (yatma) prosesinin bilavasitə başlanğıcında, həm də gedişində (yuxuya getdikdən xeyli sonra) baş verə bilər.
D.y. zamanı insan oyaq vaxtı həll edə bilmədiyi çətinliklərin həll yolunu “görə” bilir; yuxuda uçursa, uçuş trayektoriyasını idarə edə bilir; real həyatda pis danışdığı xarici dildə yaxşı danışa bilir; real həyatda onu daim qorxudan fikirlərə (fobiyalara) qalib gələ bilir (bundan sonra həmin fikirlər onu real həyatda bir daha qorxutmur); real həyada uzun müddət xatırlamağa çalışdığı amma xatırlaya bilmədiyi bir şeyi xatırlaya bilir və s.
D.y.-ni vərdişə çevirə bilmək üçün, Stephen LaBerge tərəfindən hazırlanmış xüsusi məşğələ proqramları var. Belə məşqlər sayəsində hər kəs istədiyi vaxt dərkolunan yuxu görə bilər. D.y.-yə həmçinin hipnoz üsulu ilə dalmaq mümkündür.
D.y. bir çox filmlər üçün ssenari motivi olmuşdur:
The Lathe of Heaven (1980);
Open Your Eyes (1997);
The Cell (2000);
Waking Life (2001);
Vanilla Sky (2001);
Eternal Sunshine of the Spotless Mind (2004);
The Science of Sleep (2006);
Inception (2010)
rasional.info
