Ölkəmizdə cinayətlərin demək olar ki, yarısı 25 yaş və 25 yaşdan aşağı olan uşaqlar və gənclər tərəfindən törədilir. Böyük yaşlarda cinayət işləyənlərin yüzdə doxsanının uşaqlıq və gənclik yaşlarında cinayət işlədiklərinə rastlanmışdır.
Mövzuya bu tərəfdən baxıldığında, uşaq və gənclərdə cinayət səbəblərini tapmaq və bunların qarşısını almaq, bir tərəfdən cəmiyyətdə işlənən cinayətlərin də azalmasına kömək edəcəkdir.
Uşaq və gənclərin cinayət sayılan davranışları ailəyə, çevrəyə və məktəbə qarşı günah işləməklə başlamaqda; sonluğu dəyişərək qanunların cinayət hesab etdiyi davranış və hərəkətlərə doğru əyilməkdədir. Bunları bu şəkildə sıralaya bilərik: evə, məktəbə, iş yerinə yalan danışmaq. Gecə gec vaxtlara qədər evə gəlməmək. Evdən və məktəbdən qaçmaq, məktəb və iş təmbəlliyi, məktəbin və iş yerinin disiplininə əməl etməmək, oğurluq, içki qəbulu ilə əlaqəli cinayətlər, tapança daşımaq, yaralama, öldürmə.
Uşaq və gəncləri cinayətə yönəldən ailələrin ortaq xüsusiyyətləri bunlardır: yerində olmayan ana-ata disiplini, həddən çox ailənin uşağın üstünə getməsi, ana-atanın uşağa həddən artıq sevgisi və ya sevgisizliyi,evlilikdən kənar yaşanan əlaqə və bunun nəticəsində doğulan uşaq, valideynlərdən hər hansı birinin olmaması, ayrılmış ata-ana, atanın içki qəbul etməsi, işi ilə əlaqədar atanın uzun müddət evdən ayrı yaşaması, işsizlik və ekonomik gücsüzlük, tez-tez əhatəsini dəyişdirmə. Cinayət işləyən uşaq və gənclərin ailələrində çox görülən bu xüsusiyyətlər kəndləşmə, sənayeləşmə, ekonomik krizlər və.b böyük çalxantılar olduğu vaxt daha çox görülür və cinayət işlənməsini artırır. Dəyişən dəyərlər və əxlaq düşüncəsinin ailə içində yaratdığı fikir ayrılıqları, konfliktlər uşaq və gəncləri yeni arayışlara və özlərini göstərmək üçün davranış dəyişikliklərinə sövq edir.
Cinayət işləməyə meyl göstərən gənclərin ortaq xüsusiyyətləri vardır. Bu xüsusiyyətlərin tanınması cinayət işləməzdən öncə onlara kömək etmə fürsəti verir. Hər cür davranışa qarşı çıxarlar. Fizik gücünə heyran olub, bütün problemlərinin fizik gücü ilə həll edilə biləcəyinə inanarlar. Maddiyyata tərəf gedərlər. Həqiqətlər qarşısında tez və asan aqressiya göstərərlər, kriz keçirərlər, ölçüsüz və lazımsız reaksiya vərərlər. Tək başlarına güvənli və güclü olmadıqları üçün həmişə kiçik qruplar yaradar və onlarla birgə yaşar, birgə cinayət edərlər. Içki və uyuşdurucu maddədən istifadə edərlər.
Xüsusilə böyük şəhərlərdə ,küçə və məhəllələrdə böyüyən bu tip gənclər pis dost tövsiyyələri ilə cinayətə yönəlirlər. Ailəyə qarşı kin, nifrət, qısqanclıq, zorlama duyğuları doğar və böyüyər.
Cinayət işləyən gənclərin demoqrafik xüsusiyyətləri: Cinayət işləmiş gəncləri daha yaxşi dəyərləndirmək üçün onların bəzi demografik xüsusiyyətlərini vermək istəyirəm:
-Yaş: 15-24 yaş qrupları arasında olan gənclərin cinayət işləmə riski çox olub, ən çox cinayət işləyənlər bu yaş qrupundandır. Yaş artdıqca cinayət işləmə və riski aşağı düşməkdədir, adam öldürənlərin yarıdan çoxu kırsal bölgələrdə yaşayan, 15-24 yaş arasında, orta məktəbi bitirmiş gənc oğlanlardır.
-Yer: Cinayət işləyən uşaq və gənclərin 90% şəhərdə, 10% isə bölgələrdə yaşayan,döymə,zorlama,oğurluq,yaralama kimi cinayətlər daha çox şəhərdə yaşayan uşaq və gənclər tərəfindən işlənməkdədir. Cinayət işləyənlərin 43% atalari,62% isə analarə təhsilli deyil
-Peşəsi: Şəhərlərdə xüsusilə böyük şəhərlərdə sərbəst işlə məşğul olanlar,davamlı işi olmayanlar,işsizler arasında oğurluq ,qasp, saxta sənəd,uyuşdurucu maddə qaçaqciliği cinayətləri işləyənlər tez-tez rast gəlinir. Bu tip insanlar birden çox cinayət işləyib dəfələrcə cinayət evinə girib çıxarlar.
Adam öldürmə,qız qaçırma,qan davası kimi cinayətlərin,bölgələrdə yaşayan,heyvancılıq,orman işləri ilə məşğul olan insanlar tərəfindən işləndiyi görülməkdədir.
Cinayətkarların təxminən beşdə biri ekonomik sıxıntı və yoxsulluq səbəbi ilə cinayət işlədiklərini söyləmişlər.
Bölgələrdən gələn,çoxuşaqlı ailələrdə yaşayan insanların cinayət işləmə ehtimalı daha çox olub, cinayət işləyənlərin 4-7 uşaq olduğu məlumdur. Cinayət işləyənlərin çoxunun ailənin ilk övladi olduğu bir faktdır.
Psixoloq Lalə Bağırova
