Psixoloji məsləhət və psixoterapiya praktikasında hər gün insane həyatının vacib aspektləri ilə qarşılaşmaq olur. Məsləhətçi həmişə klientlə birgə əhəmiyyətsiz və mövcud problemləri müzakirə edir və klientə yardım göstərməyə cəhd edir:
- Gündəlik seçimlərin və yaxınlaşmaqda olan nəticələrin motivlərini araşdırmaq;
- Çoxsaylı emosional problem və qarışıq şəxsiyyətlərarası münasibətlərə icazə vermək;
- Daxili xaos hissini üstələmək – anlaşılmazlığı və dəyişikliyi pozitiv və məqsədəuyğun etmək.
Ona görə məsləhətçi dərk etməlidir ki, o, kimdir, nəçi ola bilər və klient onu necə görməyi ümid edir. Başqa sözlə desək, məsləhətçinin rollarını təyin etmək məsələsi yaranır. Məsləhətçini klientin həyati çətinliklərində onun professional məsləhətçisi, müəllimi, eksperti kimi görmək mümkündürmü? Bir çoxunu, əsasən yeni başlayan məsləhətçiləri psixoloji yardımda məsləhətçinin rolu məsələsinə olan universal cavabı qarışıqlığa gətirib çıxarır. Bu rol adətən məsləhətçinin ümumi nəzəri istiqamətindən, onun təcrübəsindən, şəxsi xüsusiyyətlərindən, nəhayət, klientin gözləmələrindən asılıdır.
Mütəxəssisin fəaliyyətinin effektivliyi daha çox onun məsləhətdə tutduğu yerlə şərtlənir. Belə aydınlıq olmadıqda məsləhətçi öz işində müəyyən nəzəri prinsiplərə deyil, yalnız klientin gözləmələrinə və tələbatlarına əsaslanacaqdır, onun istəklərini yerinə yetirəcəkdir. Klientlər çox vaxt gözləyirlər ki, onların gələcək həyatlarındakı müvəffəqiyyətlərə məsləhətçi cavabdehdir və məsləhətçi onların harada oxumaq, işdə yaranan konfliktləri necə həll etmək, həyat yoldaşından ayrılmaq lazımdırmı və s. kimi problemləri həll edəcəkdir.
Yeni başlayan məsləhətçi arxayınlaşa bilər ki, öz həyatının çətin suallarına cavab axtaran insanlar məhz ona müraciət edirlər və belə bir təhlüklə gözlənilir ki, məsləhətçi özünü klientin bütün suallarına cavab verə bilən birisi kimi göstərə bilər və ən qorxulusu – klientə öz qərarlarını qəbul etdirə bilər. Belə situsiyada məsləhətçinin öz rolunu düzgün anlamaması klientin ondan asılılığını daha da artırır və klientə müstəqil qərar seçimində mane olur. Hər bir məsləhətçi kiməsə onun necə yaşayacağına dair göstəriş verə bilməz. Psixoloji məsləhət və psixoterapiya praktikasında çox vaxt məşhur psixoterapevt J. Bugentalın (1987) sir və biliklər haqqında söylədiyi sözləri xatırlamaq lazımdır: “Sirr biliyi əhatə edir, onda informasiya gizlənmişdir. Sirr sonsuzdur, biliyin isə sərhəddi var, bilik artdıqca sir böyüyür… Psixoterapevtləri klientlə söhbətə başlamaq və sirri rədd etmək cazibəsi güdür. Psixoterapevtlər çox şeyi bilmək məcburiyyətindədirlər, eyni zamanda sirr qarşısında ehtiram və ətaətkarlıq hissi keçirirlər. Açıq danışaq – biz heç vaxt tam biliklərə qadir olmuruq və ola da bilmərik. Hər bir terapiyada klientə sirri qəbul etməkdə yardım göstərməliyik…”
Məsləhətçinin rolu haqqında ən ümumi cavab məsləhət prosesi anlayışında gizlənir. Məsləhətçinin əsas vəzifəsi klientə özünün daxili eehtiyaclarını aşkara çıxarmağa və onların istifadəsinə mane olan faktorların kənarlaşdırılmasına yardım etməkdir. Məsləhət prosesində klientlər öz davranışlarını, həyat tərzlərini ürəkdən qiymətləndirməli və öz həyatlarını nə cür və hansı istiqamətdə dəyişmək istədiklərinə qərar verməlidirlər.
M. Cox (1988) bunu “terapiya prosesinin strukturlaşdırılması” adlandırır ki, bud a birinci və ikinci ola bilər. Birinci strukturlaşma adı altında məsləhətçinin (psixoterapevtin) terapevtik mühitdə şəxsən iştirakı və bu iştirakın klient üçün nə dərəcədə məna daşıması nəzərdə tutulur. İkinci strukturlaşma – bu, klientlərin maksimal dərəcədə açıq olmasını təmin edən məsləhətçinin fəaliyyətidir. Birinci halda biz, məsləhətçi kimdir? İkinci halda isə – o, nə edir? Sualına cavab veririk. Terapevtik prosesi strukturlaşdıraraq məsləhətçi klientə səmimi olmaq təşəbbüsü verir. Bəzən məsləhətçinin klientin həmin an olduqca enerjili olmasını hiss etməsi zamanı təşəbbüsü məhdudlaşdırmaq lazım gəlir. Başqa sözlə, məsləhətçi klientlərin “səmimi olma potensialını” aktivləşdirir və nəzarətdə saxlayır.
Məsləhət prosesinin belə anlayışını rəhbər tutaraq C. Wrenn (1965) məsləhətçinin vacib rolu funksiyalarını formalaşdırmışdır:
Klientlə qarşılıqlı inam əsasında münasibətlərin qurulması;
Özünü anlama alternativlərinin və klientlərin fəaliyyət imkanlarının aşkara çıxarılması;
- Klientlərin həyat şəraitinə bilavasitə daxil olmaq və onların özləri üçün böyük məna kəsb edən insanlarla münasibəti;
- Klientlərin əhatəsində sağlam psixoloji iqlimin yaradılması;
- Məsləhət prosesinin daimi təkmilləşdirilməsi
Belə olan halda məsləhətçinin rollarının tərkibini ümumi xüsusiyyətlərlə təqdim etsək, o zaman aydın olur ki, məsləhət prosesinin əsasını MƏSLƏHƏTÇİNİN ŞƏXSİYYƏTİ təşkil edir.
R.Kuçyans – Psixoloji məsləhətin əsasları
Tərcümə edənlər – Bayram Fuadov, Hüseynova Diyanə, Əlibəyova Aynur, Heybətova Xanım
