” Zəmanəmizin vəbası-Autizm” – TƏHMİNƏ YAQUBOVA

Müasir dövrün artıq vəbasına çevrilmiş pozuntulardan biri də Autizmdir. Autizm üç yaşından əvvəl başlayan və ömür boyu sürən, ictimai qarşlılıqlı təsirə və ünsiyyətə zərər verən, məhdud və təkrarlanan davranışlara gətirib çıxaran beyinin inkişafına maneə törədən bir xəstəlikdir. Tez-tez televizorlardan, sosial şəbəkələrdə rast gəldiyimiz bu problem sanki danışıldıqca daha da artmaqdadır. Autik uşaqlarda bəzi hormonlar, minerallar,zülallar ya azdır və yaxud düzgün balanslanmamışdır. 85% uşaqda mədə-bağırsaq problemi müşahidə edilmişdir. Bəzən normal doğulmuş uşaq valideynlerinin məsuliyyətsizliyi ucbatından məhz bu problemin qurbanı olurlar. Ana-atanın texnologiyaya olan maraqları, narkotik və ya spirtli içkiyə qarşı olan meyli, uşaqların təlim-tərbiyəsi barədə geniş məlumat sahibi olmamaları uşaqlarda autizmə gətirib çıxarır. Bəli, autizm irsi faktorlar üzündən yarandığı kimi həmçinin sonradan da qazanıla bilər. Autizmə gətirib çıxaran digər amil isə ağır metallardan zəhərlənmədir.

Hər bir uşaq fərqli olduğu kimi autizmin inkişaf yolu da fərqlidir. Autizmin inkişaf yolu fərqli olsada ortaq xüsusiyyətləri də var. Bunlara aşağıdakılar aid edilir:

öz yaşıdları və ya özündən böyüklərlə əlaqə qura bilməmək
danışmaqda çətinlik çəkmək və yaxud nitqin olmaması
kənar səslərə qarşı həddən artıq dərərcədə həssaslıq və ya həssassızlıq.
oyuncaqlara fərqli cür yanaşmaq və oynamaq
səbəbsiz yerə ağlamaq və gülmək
yeniliklərə öyrəşməkdə çətinlik çəkirlər (yeni paltar,oyuncaq)
streotip hərəkətlər ( əllərini tez-tez çırpmaq,yerində fırlanmaq,hoppanmaq)
göz kontaktının olmaması
adı ilə səsləndikdə cavab reaksiyası verməməsi
istədiyi əşyaları barmaqları ilə göstərməmək
təhlükənin fərqində olmamaq
iylərə qarşı həssaslıq
həddən artıq dərəcədə hərəkətli olmaq və ya hərəkətsizlik

toxunulmağa qarşı olmaq və ya tam əksinə toxunulmağı sevmək
kiçik cisimlərə qarşı həddən artıq dərəcədə bağlılıq
Autizmin yaranma səbəbləri də inkişafı kimi fərqlidir. Yaranma səbəblərinə aşağıdakılar aid edilir:
ananın hamiləlik dövründə aşırı dərəcədə dodaq boyasından istifadəsi
beynin bəzi hissələrinə lazımı qan axımının olmaması
uşağın yüksək qızdırma keçirməsi

toksik maddələrə məruz qalması
infeksiyalar
beynin zədələnməsi
peyvəndlər
doğuşöncəsi və sonrası oksigensiz qalmaq

ananın zərərli maddələrlə qidalanmasi

pedaqoji baxımsızlıq

Autizmin yayılması dövrlərə görə dəyişmişdir:

1980-ci ildə : Hər 10.000 adamdan 1-i

1995-ci ildə : Hər 500 nəfərdən 1-i

2001-ci ildə : Hər 250 nəfərdən 1-i

2004-cü ildə : Hər 166nəfərdən 1-i

2007-ci ildə : Hər 150 nəfərdən 1-i

2009-cu ildə : Hər 110 nəfərdən 1-i

2012-ci ildə : Hər 88 nəfərdən 1-i

2013-cü ildə : Hər 50 nəfərdən 1-i

Ana bətnində autizmin yaranmasında ananın istifadə etdiyi bəzi əşya və qidalar səbəb ola bilər ki, bura aşağıdakılar aiddir:

ananın hamiləliyi önləyən həblərdən istifadə etməsi
ağır metallarla zəhərlənmiş dəniz məhsulu ilə qidalanmaq
ətraf aləmin kirlənməsi
dərman preparatları
narkotik,siqaret və alkoqoldan istifadə

Uşaqlarda isə autizmin yaranması aşağıdakı səbəblərdən baş verir:

iynə və dərman
ətraf aləmin kirlənməsi
immun xəstəliklər
antibiotiklər

Аutizm termini müxtəlif dərəcədə nəzərə çarpan, geniş spektırlı vəziyyətləri özündə birləşdirsədə, bütün vəziyyətlərdə aşağıdakı əlamətlər ilə xarakterizə olunur :

1.Sosial münasibətlərdə pozğunluq

2.Nitq və ünsiyyətdə pozğunluq

3.Тəsəvvür etmədə pozğunluq

Sosial bacarıqlar

Münasibətlərin formalaşmasında və saxlanmasında çətinlik

Ətrafdakılara yad və laqeyd münasibət

İnsanlara cansız əşyalara olduğu kimi münasibət

Sosial davranışların “incəliyini” başa düşməmək (anlamamaq)

Başqa insanların dа istəyinin, məqsədinin və nəzər nöqtəsinin olduğunu başa düşməmək

Nitq və ünsiyyət

Sözlərin mənasını anlamaqda çətinlik

Ancaq öz ehtiyaclarının ödənilməsi ilə мəhdudlaşan ünsiyyət