Ailənin psixoloji iqlimi ərlə arvadın, valideynlərlə uşaqların, uşaqlarla uşaqların qarşılıqlı münasibətlərinin xarakteri ilə müəyyən olunur və bilavasitə onları əks etdirir. Əgər ərlə arvad bir – birinə rəğbət bəsləyirsə, hörmət edirsə, qəlbən yaxındırlarsa, ailədə psixoloji iqlim də əlverişli olur.Bu keyfiyyətlərdən hər hansı birinin olmaması və ya əks keyfiyyətə çevrilməsi, ər – arvad münasibətlərində soyuqluq yaradır. Ər –arvad arasında hətta ötəri bir narazılıq əmələ gələn kimi ailənin psixoloji iqlimi də bu və ya digər dərəcədə dəyişir.
Ailənin psixoloji iqliminə başqa amillər də təsir göstərir ki, onların təsiri altında ailədə, adətən, şadlıq əmələ gəlir və yaxud qanıqaraçılıq yaranır. Bu əhval – ruhiyyə hətta günlərlə davam edir.
Lakin diqqətlə fikir versək, belə bir cəhəti asanlıqla görə bilərik ki, ailə üçün gözlənilməz olan hər hansı bir hadisə və ya şərait onun psixoloji iqliminə öz – özlüyündə deyil, məhz ər – arvad yaxud valideynlər – uşaqlar arasındakı münasibətlər vasitəsilə təsir göstərir. Ailənin psixoloji iqliminin nüvəsi məhz ailə münasibətləri ilə bağlıdır. Ərlə arvad arasındakı münasibətlər möhkəm olanda hətta təsadüfən baş verən xoşagəlməz hadisə ailəni əslində sarsıda bilmir: ata – ana dərdi birlikdə çəkir, ailə üçün ən çətin olan anda bir – birlərinə həyan olurlar. Ailə münasibətləri möhkəm olmadıqda isə heç kəsin gözləmədiyi halda bu və ya digər xoşagəlməz hadisə ər – arvadı nəinki yaxınlaşdırmır, əksinə, bir – birindən daha da uzaqlaşdırır. Onlar bir –birini günahlandırmağa, təqsiri bir – birinin üstünə atmağa başlayırlar. Söz – söhbət, qanıqaraçılıq günlərlə davam edir. Ailənin psixoloji iqlimini ən ümumi şəkildə nəzərdən keçirsək, onda bu xüsusiyyətləri qeyd edə bilərik: hər bir sosial qrupda olduğu kimi, ailədə psixoloji iqlim insanların həyat fəaliyyətinin mühüm bir sahəsini təşkil edir, ailə üzvlərinin gümrahlığı və fəallığı bilavasitə ondan asılıdır. Doğru deyirlər ki, bədbinlik – passivlik nikbinlik – iradə deməkdir.
Psixoloji iqlim ailə üzvlərinin, birinci növbədə ovqatlarına təsir göstərir. Ər və arvad bir yersiz söz dedikdə onlardan hər hansı birinin qanı qaralır. Lakin psixoloji iqlimin xüsusiyyətlərini başa düşmək üçün təkcə hər hansı bir həyati şəraitdə, situasiyada ər – arvadda yaranan ovqatı aydınlaşdırmaqla kifayətlənmək olmaz. Onun nəticələri daha genişdir. Ər və arvad həyatından razıdırmı? Onlar öz həyatlarını və qarşılıqlı münasibətlərini necə qiymətləndirirlər? Ərlə arvad bir –birinə nə üçün rəğbət bəsləmir, hörmət etmir və ya yaxınlıq göstərmir? Onlar bir – biri haqqında hansı rəydədir? Ailədə hansı əhval üstündür? Bir – birini düzgün başa düşürlərmi? Bir – birlərinə güzəştə gedə bilirlərmi? Ailə məişətində fəal iştirak edirlərmi?… Bu sualların hər biri ailənin psixoloji iqlimi ilə az və ya çox dərəcədə bağlıdır.
Psixoloji iqlim ailə üçün həyati əhəmiyyətə malikdir. Ailədə əlverişli psixoloji iqlim xoş güzəran, mənalı ömür psixi sağlamlıq deməkdir. Ər – arvadın ünsiyyəti ailədə psixoloji iqlimin əlverişli olduğunu göstərən mühüm əlamətlərdən biridir. Bunun böyük həyati mənası vardır. Mütəxəssislərin fikrincə, ər – arvad ünsiyyəti prinsip etibarilə çox mühüm psixoterapevtik vəzifəni yerinə yetirməlidir.
Ərlə arvadın ünsiyyəti onların hər ikisinin işdən sonra psixoloji cəhətdən sakitləşməsi, gərginlikdən azad olması üçün ən təsirli vasitə olmalıdır. Ərlə arvad söhbəti onlardan hər birinin işdə və evdə rastlaşdığı çətinliklərin həllinə kömək göstərməlidir. Sosioloji tədqiqatlara görə, ailədə psixoloji iqlim əlverişli olduqda arvad həmişə öz dərdini əri ilə bölüşdürür, ondan mənəvi psixoloji kömək alır. Halbuki, qarşılıqlı münasibətlərin normal inkişaf etmədiyi uğursuz ailələrdə arvadların yalnız 16,7% – i özlərinin həll olunmamış problemləri və çətinlikləri haqqında ərlərinə məlumat verirlər.
Ailənin psixoloji iqlimi böyük tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir. Uşaqlar ananın əhvalına qarşı çox həssasdırlar, onu asanlıqla sezirlər. Ana hətta xəlvətcə ağlasa da, uşaqlar bunu başa düşür və xiffət edirlər. Uşaqlar bilavasitə ananın həyatı ilə yaşayırlar. Ananın əhvalı bilavasitə uşaq ürəyinə yoldur, onların psixi sağlamlığına güclü təsir göstərir. Ana güləndə, şad olanda evin divarları da sanki gülür. Uşaqlar fərəhli və gümrah ömür sürür, özlərini bəxtiyar sanırlar.
Psixoloji iqlim ailə üzvlərinin bir – birinə və ailəyə münasibətində özünü büruzə versə də, bununla məhdudlaşmır. Onlar zəruri surətdə insanların bütövlükdə dünyaya münasibətlərinə, dünya duyumuna təsir göstərir; şəxsiyyətin sərvət meyllərində əks olunur, onun öz işinə və özünə münasibətlərində izsiz qalmır. Ailədə psixoloji iqlim əlverişli olduqca ər və arvad valideynlər və uşaqlar bir – birlərini və özlərini yüksək qiymətləndirirlər. Bu isə onların əmək fəaliyyətində, işə münasibətlərində müxtəlif formada əks olunur. Hər bir kişi və qadın öz ailəsinin psixoloji iqlimini işlədikləri müəssisəyə də aparırlar. Evdən işə dilxor, əsəbi gəlmiş ər yaxud arvad özündə kifayət qədər nəzarət etmədikdə zay məhsula yol verir, əməyinin səmərəsi azalır.
Bir çox hallarda onlar öz sevinc və dərdlərini iş yoldaşlarına danışır, bəzən hissə qapılır, öz giley – güzarlarına hədd qoymurlar. Belə adamlar nəticə etibarilə öz ailələrini hörmətdən salmış olurlar.
Ailədə əlverişli psixoloji iqlimi kim yaratmalıdır? Şübhəsiz, ər və arvad. Mütəxəssislərin fikrincə, ailədə psixoloji iqlimin yaradılmasında ana daha fəal rol oynamalıdır. Ailədə yaranan emosional münasibətlərin mərkəzində ana dayanır. İstər ər – arvad münasibətlərində, istərsə valideyn – övlad münasibətlərində emosional çalarlar bilavasitə ana ilə bağlıdır. O, bu mühüm vəzifəni müvəffəqiyyətlə yerinə yetirir: insan münasibətlərini daha yaxşı başa düşür, onları emosional yolla məharətlə tənzim edir. Ağlayan uşağı ovundurmaq üçün ananın onu bəlkə də bircə dəfə oxşaması, bağrına basması kifayətdir. Bəli, ana ən yaxşı psixoloq, ən mahir nevropatoloqdur. Ailə məişətinin bütün əsas məsələləri məhz onun əlində toplanmışdır. Ailənin psixoloji iqlimi ananın ailə kollektivinin əməyini, həyatını necə təşkil etməsindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır.
Ümumiyyətlə ağıllı və təcrübəli ər – arvadlar təklikdə, mehriban ünsiyyət şəraitində özlərinin narazılıqlarını səmimi şəkildə bir – birinə bildirir, mübahisəli məsələləri aydınlaşdırırlar. Bu, ərlə arvadın bir – birinə əsir göstərməsi yollarından biridir. Lakin əri tənqid etmək heç də təhqir etmək deyildir. Burada söhbət məhz ərin tənqidində deyil, onu harada və necə tənqid etməkdən, məzəmmət etməkdən, daha doğrusu, ünsiyyət mədəniyyətindən gedir. Ailə etikası kənar adamların, yaxın dostların, qohumların və uşaqların yanında həyat yoldaşını danlamağa və tənqid etməyə qətiyyən haqq qazandırmır. Kənar şəxslərin yanında ərini yerli – yersiz məzəmmət edən, onun üzünə qabaran və sair hərəkətlərə yol verən qadın onun ləyaqətini alçaldır, ərini istər – istəməz təkcə öz – özündən deyil, doğma ocağından, uşaqlarından soyudur.
Ailə də qarşılıqlı hörmət və tələbkarlıq, qayğı və kömək normal olmalıdır. Bunsuz ailədə əlverişli psixoloji iqlim haqqında danışmaq mümkün deyildir. Ərlə arvad arasında münasibətlər qarşılıqlı hörmət və tələbkarlığa, qayğı və köməyə əsaslanırsa, onlar bir – birini daha yaxşı başa düşür, güzəştə getməyi, “xırda” səhvləri bağışlamağı öyrənirlər.
Psixoloqlar uğurlu və uğursuz ailələrdə ər və arvadın özünə və həyat yoldaşına münasibətini öyrənərkən çox maraqlı bir fakt müəyyən etmişlər. Uğurlu ailələrdə öz ailə həyatından razı olan ər və yaxud arvad həyat yoldaşına tənqidi yanaşmaqdan daha çox özünə tənqidi yanaşır. Uğursuz ailələrdə isə ər yaxud arva günahı özündə deyil, həyat yoldaşında axtarır, şəri həmişə onun üstünə yıxır. Bu o deməkdir ki, həyat yoldaşını sevən qadın ona daha çox diqqətli, qayğılı yanaşır, nöqsanlarına dözür və lazım gəldikdə ona kömək etmək üçün ona əlindən gələni əsirgəmir.
Ailə həyatında ər – arvadın bir – birini başa düşməsinin böyük əhəmiyyətə malik olması kimə məlum deyil? Qarşılıqlı anlaşmaya əsaslanan ailə hamıya – ər və arvada, valideynlər və uşaqlara, gəlin və qayınanaya eyni dərəcədə lazımdır. Məgər ailədə “xırda” məsələlər üstündə az söz – söhbət olur? İş işdən keçəndən sonra aydınlaşır ki, ata böyük oğlunu, arvad ərini düzgün başa düşməmişlər.
İnsan həmişə istəyib ki, ətrafdakı şeyləri, özünü, başqa adamları dərk etsin. “Qarşılıqlı anlama” ifadəsində də bu prosesin ikitərəfliliyi öz əksini tapmışdır. Ərlə arvadın bir – birini düzgün başa düşməsi, ailənin möhkəmlənməsi, kollektiv kimi inkişaf etməsi üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Bundan ötrü ər – arvad ailənin ümumi mənafeyi ilə yaşamalı, özünə başqa adamların, birinci növbədə həyat yoldaşının, uşaqlarının gözü ilə baxmağı, onların meyarları ilə qiymətləndirməyi bacarmalıdırlar.
Korrektə etdi: Salmanlı Ayna
Kayzen.az
