Ən sıx görülən əlamətlər yetkinlərə qarşıgəlmə, mənfi və düşmanca davranışlar, kin tutma, sözlə təcavüz və fiziki hücum bildirən davranışlardır.Bu davranışlar, inkişaf xüsusiyyətləriylə açıqlana bilməz, 6 aydan uzun davam edər, davranış pozğunluğu əlamətlərinin tamamı qarşılanmaz.Qızlarda bilavasitə davranışlar(passiv), sözlə təcavüz və əlaqəli təcavüz daha geniş yayılıb.Kiçik başlanğıclı(məktəböncəsi) daha mənfi seyredər, yaşla bərabər qayğı və depresiya kimi pozğunluqlarla bərabərlik artar.Diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozğunluğu ilə geniş bir bərabərlik göstərir.
Davranış problemlərinin ortaya çıxmasında sosial problemlər, bağlanma problemləri, əksiklik, yaşanılan çevrədə şiddət, ailə içi istismar, valideynlərin əsassız davranışları, uyğun supervizyon verməmələri, sıx və yersiz cəzalandırma kimi faktorlar yer alır.
Əlehdar olma qarşı gəlmə əlamətlərinin ortaya çıxmasının qarşısını almaq üçün bir neçə istiqamətlər istifadə edilməkdədir.
Davranış pozğunluğu:
Davranış pozğunluğu evdən və məktəbdən qaçma kimi qanunları aktiv olaraq çeynəmə hərəkətləri, başqasının əşyasına vəya şəxsinə istiqamətli təcavüz, təhtit, cinsi təcavüzkarlıq, oğurluq, qəsb, heyvanlara əziyyət vermə kimi davranışlarla şərtlənir.
Bu davranış pozuntuları 3yoldan birini izləyərək inkişaf edər:
Nüfuz ilə qarşıdurma yolu.12 yaşından öncə inadkarlıqla başlar, əlehdar olama və qarşı gəlmə davranışları ikinci səviyyədə yer alır, üçüncü səviyyədə isə nüfuzdan qaçma davranışları ortaya çıxır.
Gizliyol:15 yaşından öncə kiçik, gizli hərəkətlərlə başlar, ikinci səviyyədə mülkə zərər vermə vardır, üçüncü səviyyədə orta dərəcədə günaha istiqamətli davranışlar, dördüncü səviyyədə isə ciddi günaha istiqamətli davranışlar ortaya çıxır.
Açıqyol:Bu yol kiçik təcavüzlərlə başlar, ikinci səviyyədə fiziki davalar və şəbəkəli davalar yaranar, üçüncü səviyyədə ciddi təcavüzkarlıq ortaya çıxar.
Normal inkişaf sırasında bir çox yeniyetmədə davranış problemləri görünür.Bu problemlər ümumilikdə daha nadirdir və daha az təkrarlar, yəni davranış problemləri davamlı və sıx göstərən fərdlərlə nadir göstərənlər arasında inkişaf fərqlilikləri vardır.Normal inkişafda nadirən ortaya çıxan davranışlar özlüyündən azalma meyli göstərir.
Davranış pozğunluğunun davametdiyi müddətdə isə antisosial kişilik pozğunluğu ortaya çıxar.
Antisosial kişilik pozğunluğu və psixopat.
Antisosial kişilik pozğunluğu, digər insanların haqqlarına qarşı davamlı olaraq təcavüz göstərmək, məsuliyyətsizlik, təcavüz və peşmanlıq hissetməmə xüsusiyyətlərini özündə daşıyır.Psixopat isə özünü fərdlər arası və uyğunluq ilə bağlı problemlər, vicdansızlıq və digər insanlar üzərində hakimiyyət qurma ilə göstərir.Antisosial kişilik pozğunluğu faktların çoxunda davranış pozğunluğunun inkişaf etmiş bir vəziyyətini təsəvvür edər.Antisosial kişilik pozğunluğu və psixopatiyanın müalicəsi olduqca çətindir.
Müalicə prinsipləri:
Müalicə prinsipləri, ailə və uşaqla yaxşı terapevtik əlaqə qurmaq,mədəni mövzulara diqqət etmək, standart uyğunluqlarla birdən çox mənbədən məlumat toplamaq, müalicənin fərdiləşdirilməsi, ana və ataya müdaxilələr işlənilməsi, vacib vəziyyətlərdə dərman istifadə edilməsidir.Ayrıca sinif təməlli yanaşmalar da önəmlidir.Qısamüddətli, sadəcə dərmanla edilən müalicələrdən və ”sərtlik” ehtiva edən tutumlardan müsbət nəticə alınmaz.
