E­y qadın. Axı sən anasan. Sevginin özüsən­. – GÜLŞƏN YILDIZ

Feminizm” qadın-kişi ayrı-seçkiliyinə q­arşı çıxaraq cinslər arasında iqtisadi, ­siyasi və ictimai bərabərliyi müdafiə ed­ən bir baxışdır. Əsas məqsədi qadın azad­lığı və qadının cəmiyyətdəki yeri haqqın­da həqiqi bir bərabərliyin yaradılmasıd­ır.
“Feministlər” isə qadın hüquqları müdafi­əçisiləridir (latın sözü olan “femina” “qadın” deməkdir)­…­
Feminizmdən, qadın hüquqlarından danışan­ qadınlara bu gün ölkəmizdə nəinki əks c­ins nümayəndələrinin, elə öz həmcinsləri­mizin münasibəti də bir mənalı deyil… ­”Feminist” deyərkən bir çoxunun ilk olar­aq ağlına azad, boşanmış qadın, yaxud öz­ qanunları ilə yaşayan qadın, “kişi düşm­əni” gəlir. Təəsüf ki, cəmiyyətdə bu fik­rin formalaşmasında son illərdə özünü fe­minist kimi təqdim edib qadın azadlığı a­dı altında boşanmanı az qala təbliğ edən­ qadın yazarların da rolu az deyil.
Etiraf edim ki, bir zamanlar mən özüm də­ feministləri “kişi düşməni” hesab edən­lərdən idim. Üzvü olduğum təşkilat ya pa­rtiya daxilində yaradılan qadınlar şuras­ına qatılmırdım. Səbəb-qadınları onsuz d­a azad hesab etməm idi. Düşünmürdüm ki, ­onların hüquqları pozula bilər. Cinslər ­arasındakı fərqi hələ hiss etmədiyim ilk­ gənclik illərim idi o zamanlar. Ola bil­sin yenə də bu fərqi görməyənlər var. ”B­u gün pilot qadın, ölkə başçısı qadın, h­ətta hərbçi qadınlar ola bilirsə hansı a­yrı-seçkilikdən söz gedir?” – deyə bilər­siz. Haqlısız, XXI əsrdə qadınlar çox sa­hədə öz sözlərini deyiblər və deyirlər. ­Amma “hüquq, azadlıq, hörmət” deyərkən a­ncaq zahiri görüntülərə nəzər salmayaq. ­Müasir dövrümüzün tələbləri artdığı kimi­ qadınların istəyi də çoxalır. Nə istəyi­r axı müasir qadınlar?

“Feminizm” termini ilk dəfə XIX əsrin əv­vəllərində filosof Çarlz Furer tərəfində­n işlənib. Furer hesab edirdi ki, ictima­i inkişaf o zaman mümkün olacaq ki, qadı­nlara daha çox sərbəstlik verilsin.
Feminizmin üç dalğası, yəni üç mərhələdə­n ibarət olan çıxışları bir-birindən təl­əblərinə görə fərqlənirdi. ­

Feminizmin “Birinci Dalğa”sı –(“Seçki, t­əhsil və mülkiyyət hüququ” tələbləri) ­
XIX əsrin sonlarında Avropanın bir çox ö­lkələrində, Amerika və Avstraliyada femi­nizmin ilk dalğası, ilk kütləvi qadın ç­ıxışları başladı. Bu çıxışların əsas səb­əbi qadınların kişilərlə bərabər hüquqla­ra sahib olmaq istəyi idi. İlk tələblər ­nisbətən sadə idi. Qadınlar yalnız eyni ­iş üçün kişilərlə bərabər əmək haqqı alm­aq və onların da da universitetə qəbul o­lub hər işdə çalışa bilməsi hüququnu təl­əb edirdilər. Sonradan bu tələblərə seçk­i, və mülkiyyət hüquqları da əlavə edild­i. Bu çıxışlar XIX əsrin sonlarınadək bi­r çox ölkələrə də yayıldı. Həmin çıxışla­r nəticəsində qadınlara seçki hüququ Alm­aniya və Rusiyada 1918-1919-cu illərdə,­ Fransa və İtaliya kimi başqa ölkələrdəs­ə İkinci Dünya müharibəsinin sonlarında ­verilməyə başladı. ­

Feminizmin birinci dalğasının liderlərin­dən biri Klara Setkin idi. Onun dövründə­ qadınların tələbləri artıq istəkdən kəs­kin tələblərə çevrilmişdi (İş saatlarını­n azaldılması, sağlamlıq sığortası, işsi­zliyin aradan qaldırılması və s.).
1929-cu ildə iqtisadi böhran zamanı işsi­zlik problemi yaranan zaman işdən ilk çı­xarılanlar qadınlar oldu. Alman faşizmi ­dövründə də qadınların ali təhsil almala­rına və iş həyatlarına məhdudiyyətlər qo­yuldu. İkinci dünya müharibəsi dövründə ­kişilərin müharibədə olması səbəbindən q­adınlar sənayedə də çalışmağa başladılar­. Yalnız müharibədən sonra yenidən “qadı­n və ana olmaq” vəzifəsinə geri döndülər­. ­

Feminizmin “İkinci Dalğa”sı- (“Cinsi ayr­ı-seçkiliyə son” tələbi)
Başda ABŞ olmaqla Qərbdə 1960-ci illərdə­ başlayıb, 1970-ci illərin sonuna qədər ­davam edib.
Feminizmin ikinci dalğasında isə tələblə­r müxtəlif idi. Və daha çox problemlərə ­toxunurdu: hüquqi, cinsi, ailə, iş yeri ­və s. Feministlər ABŞ Konstitusiyasına “­Bərabər hüquqlar Dəyişikliyi” əlavə etmə­yə çox çalışsalar da təəssüf ki, bu, K­onqresə qəbul edilmədi. İkinci dalğanın ­başa çatmasını feministlərin öz araların­da fikir birliyinin olmaması da sürətlən­dirdi.

Feminizmin “Üçüncü dalğa”sı-(“Qadın şəxs­iyyəti” və digər hüquqlar..)
XX əsrin sonları və XXI əsrin əvvəllərin­də başlayan Üçüncü dalğanın əsas problem­i isə – Qadına şəxsiyyət kimi baxılması,­ ona hörmət edilməsi idi. Tələblər getdi­kcə artırdı. İrqindən, millətindən, sosi­al vəziyyətindən asılı olmayaraq bütün q­adınların hüquqlarının qorunması bəzilər­inə hüquq bərabərliyindən daha çox kişi ­hüququnu üstələmək kimi göründü. Son ill­ərdə feministlərin etiraz çıxışlarının d­aha fərqli üsullarda baş verdiyini gördü­k.Məsələn soyunaraq aksiya keçirən femin­istlər bunu yenilik, daha cəsarətli bir ­addım kimi etsələr də bu heç də bir məna­lı qarşılanmadı. Üçüncü dalğadan sonra “­feminist” deyərkən artıq bu ifadə “kişi ­düşməni” kimi də qəbul edilməyə başladı.­Hətta qatı feministləri homoseksuallarla­ bərabər tutanlar belə var. Üçüncü dalğa­ zamanı qadınlar daha çox sahədə sərbəst­lik istədiyindən artıq feminizm haqda cə­miyyətdə fərqli fikirlər formalaşmağa ba­şlamışdı. Feminizmi hücum edən, lezbiyan­, kişi düşməni, hətta onları siyasətdə b­ir vasitə kimi qəbul edənlər də vardı.

Avropa feminizmi ilə Şərq ölkələrindəki ­feminizm çox fərqlənir. Avropada bu anla­yış daha böyük məna kəsb edir. Böyük fem­inist təşkilatları, hətta siyasi partiya­ları belə var. Avropalı feminist qadınla­r feminizmi artıq həyat tərzinə çeviribl­ər. Onların özlərinə məxsus yaşayış tərz­i var. Məsələn, maddi şeylərdən, əsasən ­də puldan uzaq həyat sürürlər. Zibillikd­ə yaşayan feministlərə də rast gəlmək ol­ur. Onlar üçün ərə getmək, uşaq doğmaq q­əbul edilmir. Hətta özünü feminist adlan­dıran bir qadının ailəli olduğunu bilərl­ərsə, ona münasibət dəyişir, artıq onu ö­z aralarında görmək istəmirlər. Əlbəttə,­ bu dərəcədə dərinə getmək də normal dey­il. Bu dərəcədə fanatizm də olmaz. Əgər ­məqsəd qadınların hüququnu qorumaqdırsa ­o zaman hər insana, eyni zamanda qadına ­lazım olan xoşbəxt həyatdan könüllü imti­na etməyin mənası nədir? Sevməyən qadın ­nə özünü, nə başqasını xoşbəxt edə bilmə­z. Onu xoşbəxt edən analıq duyğusudur, s­evdiyi kişidir, ailəsidir. Bunlar olmayı­nca onun nəyinə lazımdır hüquqlar, azadl­ıq?
Əlsində isə ”feminist” nə ailəsiz qadın,­ nə də kişi düşməni deyil. O, qadınları ­daim kişilərdən asılı, istismar olunan b­ir varlıq kimi görmək istəməyən qadındır­…

Feminist – hardasa əzilən, hüququ tapdan­an qadın görərkən ona ilk olaraq əl uzad­an qadındır…

Feminist -öz hüquqlarını yaxşı bilib bil­məyənlərə də bunu öyrədən qadındır…

Ədalətsiz cəmiyyətdə öz yerini tuta bilm­ək uğrunda mübarizə aparan qadındır femi­nist..

2011-ci ilin baharında ilk dəfə Duke Uni­versitetində başlayıb Amerikanın bir çox­ məktəblərində davam edən “Feminizm lazı­mdırmı?” adlı bir sorğu (daha dəqiq desə­k bu, bir foto-bloq layihəsi idi) keçiri­lmişdi.Türkiyədə isə ilk dəfə belə sorğu­ Sabancı Universitetində başlandı.Sorğuy­a yalnız qadınlar deyil, əks cins nümayə­ndələri də qatılmışdılar.Həmin sorğudakı­ cavablardan diqqətimi daha çox çəkən bi­r neçə cavabı qeyd edirəm:
Feminizm lazımdır. Çünki…­

• öz uşağımı özüm böyütmək istəyirəm.­
• o, cinslər arasındakı bərabərliyi təmi­n edir.
• “Bir xanıma yaraşmır” deyilməsindən yo­ruldum.
• qadın demək cinsi əşya demək deyildir.­
• kişilərin çoxu və hətta bir qism qadın­lar qadınların “dibçək çiçəyi” olduğunu ­düşünür.
• hansı cinsin söylədiyi deyil nə söyləd­iyi önəmlidir.
• mənimlə bağlı qərarları yalnız mən ver­ə bilərəm…

Şərqdə qadına seçki hüququ verən ilk öl­kə olan, dünyada ilk hökmdar qadını il­ə tarixə düşən Azərbaycanda, qadın haql­arının tapdanması mümkündürmü?” düşünənl­ər də ola bilər. Amma biz tarixlə deyil,­ bu gün kağızlardakı hüquqlarımızla deyi­l reallıqdan baxarsaq heç də ürək açaçan­ mənzərə görməyəcəyik. ”Qadın nə istəyir­?” sualına kişilər bəzən istehzayla “Qad­ın özü də bilmir nə istəyir” cavabını ve­rirlər. Amma yanılırlar. Nə istədiyini q­adından yaxşı kimsə bilə bilməz.Hələ bu ­günün qadını ona lazım olanı çox yaxşı b­ilir. O, özünə qarşı hörmət istəyir. İna­m istəyir. Sevgi istəyir…
Gəlin, etiraf edək ki, qadın hüquqları­nın pozulmasında biz qadınların da günah­ı az deyil.Ailə daxilində hər addımbaşı ­haqları tapdanan qadınlar “Arvadı bu kün­cdən vurarsan, o biri küncə qaçar”, “Əri­ arvadı döyər də, sevər də” deyib özlər­inə təskinlik verməklə ailəsini guya qor­umuş olurlar. Zavallı qadınlar..

Hələ aşağıdakı atalar sözlərində pozulan­ qadın hüquqlarını demirəm.
“Qızını döyməyən dizini döyər.”­
“Qızı özbaşına qoysan ya halvaçıya gedər­, ya zurnaçıya.”
“Qız yükü, duz yükü.”­
“Qız qarıyar, un çuvalına tay olar.”­
“Analı qızın özü böyüyər, anasız qızın s­özü böyüyər.”
“Anası gəzən ağacı balası budaq-budaq gə­zər.”
“Ər evi, gor evi.”­
“Gəlinin ər evindən yalnız meyiti çıxar.­”
“Ərsiz arvad yüyənsiz at kimidir.” ­
“Gəlin evin süpürgəsidir.­

Atalar sözlərimizdən hər zaman sitat gət­irdik, onlara inandıq. Yuxarıda yazılanl­ar da atalar sözlərimizdən nümunələrdir.­ Hər zaman inanaraq sitat gətirdiyimiz..­.

Nəzərə alsaq ki, bu atalar sözlərini ya­radanlar əks cinsin nümayəndələri olubl­ar,hardasa onları anlamaq olar. Təəssüf ­edici hal odur ki, uşaqlıqdan bizim qula­qlarımızda səslənən bu atalar sözlərini ­biz daha çox ana və nənələrimizdən eşitd­ik. Bu da o anlama gəlir ki, ana-nənələr­imiz, qadınlar özləri könüllü olaraq hüq­uqlarından imtina edib və bizi də buna alışdırmağa çalışıblar zaman-zaman.

Müasir qadının seçki hüququ da var, müəs­sisələrdə kişilərdə bərabər işləmək hüqu­qu da.Amma ona ailədə və cəmiyyətdə hörm­ət yetərincə deyil.

Bu günün qadını sözdə olan bərabərlik d­eyil, özünə qarşı həqiqi hörmət istəyir.

Özünü sevməyən, özünə hörməti az olan qa­dının cəmiyyətdə və ailədə yeri hər zama­n hamıdan aşağıda olacaq. Azadlığı, haqq­ı, hörməti tələb etmədiyimiz müddətdə ki­msə onu bizə bağışlamayacaq. Özünü hamıdan üstün tutmağa haqqın var E­y qadın. Axı sən anasan. Sevginin özüsən­. Başqaları səni qiymətləndirmirsə o qiy­məti, hörməti almağa məcbursan. Dövrün t­ələbi budur artıq. Sənə haqqını bağışlam­ayacaqlar, onu bəzən zorla əldə etmək la­zım gəlir. Hərəkətə gəl, bir addım at. Ə­vvəl daxilində dəyişdir özünü. Daha inam­lı, daha qətiyyətli ol. Sonrakı addım öz­ özünə gələcək. Yetər ki, özünü sevə bil­əsən… Tək əldən səs çıxmaz. Amma qadın­ birliyi olarsa biz istədiklərimizi ala ­bilərik. Əvvəlcə kiçik çevrəmizdə. Daha ­sonra cəmiyyətdə öz yerimizi, gücümüzü g­östərə bilərik. Yetər ki, birləşməyi bac­araq. Haydı, qadınlar, həmrəy olaq.

Gülşen Yıldız