Insanlar bəzən zaman-zaman özlərini xoşbəxt və ya tam əksi bədbəxt hiss edirlər. Səbəblər təbii ki, müxtəlifdir. İşdən ayrılmaq, öz sevdiyini itirmək və ya işlərində uğurlu ola bilməmək hüzn yaradan hadisələrdir. Hüzn və kədər normal həyatın bir hissəsidir. Ancaq bu kədərli vəziyyətin uzanması , səbəbsiz ortaya çıxması ruh sağlamlığı problemidir və depressiya kimi təyin olunur.
Depressiya duyğu, düşüncə və davranışa təsir edir. Müalicə edilmədiyi təqdirdə depressiya aylar, illər bəzən də ömür boyu davam edə bilər. Əslində , həyatımızın axışında hüzün, xoşbəxtlik, çətinlik, stress kimi duyğuları yaşamağımız və bu duyğuların, həyatımızda meydana gələn inkişaflara görə bir müddət davam etməsi təbiidir. Məsələn, işinizlə və ya ətrafınızda münasibətlərlə əlaqədar hər hansı çətinlik yaranarsa, problem yaşanarsa, yuxusuzluğun yaranması, stress səviyyənizin artması normal olaraq qəbul edilir. Depressiya vəziyyətində fərqli olan faktor , həyatınızda müsbət hadisələrin olmasına qarşı “boşluq hissi”, “böhran” və “hüznün” davam etməsidir. Əvvəlki dövrlərdə sizi sevindirən, xoşbəxt edən anlar varsa, depressiyadasınızsa onların da sizə heç bir təsiri olmayacaq.
Insanın normal halında depressiya əlamətləri kimi qəbul edilən kədər, bədbəxtlik, təklik hissləri zaman-zaman yaşandığı üçün bu halı gündəlik həyatın bir hissəsi kimi yox, depressiya halı kimi ayırd etmək hər zaman asan olmur. Artıq bu cür hallar yaşandıqda ilk çarə mütəxəssisə müraciət etməkdir. Depressiya- iş və təhsil sahəsində olan inkişaf istiqamətlərinə çox mənfi təsir yaradır:
• Bəzilərində səbəb olmadan birdən-birə ortaya çıxar,
• Bəzilərində stressli şəkildə yaşadığı hər hansı bir həyat hadisəsindən sonra başlayır,
• Bəzən tək hücum olaraq həyat boyu davam edə bilər,
• Bəzən davamlı baş verən hücumlar halındadır,
• Bəzən simptomların şiddətli olması ilə xəstələr iş görə bilməzlər.
• Bəziləri isə iş görə bilsələr də , amma davamlı özlərini bədbəxt hiss edərlər
Aşağıda adları qeyd olunan “depressiya əlamətləri” ümumiyyətlə mütəxəssislərin “depressiyanın ilkin əlamətləri ” olaraq göstərdiyi vəziyyətlərdir.
Konsentrasiya Problemləri: İş yerində, məktəbdə və ya yemək yeyərkən belə fikrini cəmləşdirə bilməmək , bir kitabın və ya filmin sonunu danışan zaman çətinlik çəkmək.
Kiçik detalları xatırlamaqda çətinlik çəkilirsə: Yaşanan bir hadisənin əhəmiyyətli detallarını unutma, hətta bəzən hadisələrin özünü unutma.
Qərar verməkdə çətinlik çəkilərsə: Daha əvvəldən asanlıqla verilən qərarları depressiya səbəbiylə verə bilməmək, səhv qərar verəcəyindən qorxmaq halları.
Halsızlıq və Enerji azlığı: Səbəbsiz halsızlıq, hobbi və ya zövq alınan digər fəaliyyətləri etməkdə çətinlik çəkmək, maraqsızlıq.
Günahkarlıq, Dəyərsizlik və / və ya bacarıqsızlıq Hissləri: Səbəbsiz olaraq ya da sizin kontrolünüzde olmayan hadisələr səbəbiylə yaşanan günahkarlıq hissi, gündəlik fəaliyyətlər əsnasında belə bacarıqsızlıq hissi.
Normaldan çox və ya az yatmaq: Yuxunuz olsa belə heç cürə yata bilməmək, və ya tam əksinə işiniz o qədər çox olmasa belə gündə 9-10 saat yatmaq.
Mənfi Düşüncələrin qarşısını ala bilməmək: Hər şey yolunda olsa belə gələcəklə əlaqədar həddindən artıq narahat olmaq, özünüzlə ya da sevdiklərinizlə əlaqədar qarşısını ala biləmədiyiniz mənfi düşüncələr.
Iştah azlığı və ya həddindən artıq iştahlı olmaq: Bəzi kəslər mənfi düşüncələr səbəbi ilə iştahını itirərkən, bəziləri bu bədbəxtlik halını aşmaq üçün daha çox yemək yeyə bilər.
Narahatlıq Hissi, Aqressiv olma hali: Ortada bir səbəb yox ikən narahatçılıq hiss etmək, hadisələr qarşısında həddindən artıq əsəbi və aqressiv reaksiyalar vermək.
Həddindən artıq spirtli içkilər qəbul etmək: Depressiyada olan kəslərdə spirtli içkilər qəbul etmə halları həddindən artıq çoxalıq, qumar oynama və təhlükəli idman növləri ilə məşğul ola bilmək kimi düşüncələr fikrində formalaşır.
Depressiyanın insandan-insana enerji azlığı, narahatlıq, halsızlıq, həddindən artıq yuxusuzluq kimi əlamətləri ilə fərqlənən bir sıra növləri vardır:
Kliniki depressiya- digər depressiya növlərindən fərqli olaraq insanın gündəlik həyat fəaliyyətinə maneəçilik törədir. Bəzilərində isə həyatında bir dəfə baş verməklə bərabər müxtəlif zamanlarda təkrar oluna bilər. Bu növə xas olan əlamətlər gün ərzində müəyyən saatlarda başlayaraq, 2 həftəyə qədər davam edir.
Xroniki Depressiya: Bu depressiya növü 2 il, bəlkə də uzun sürən depressiya halıdır. Bəzi əlamətləri kliniki depressiyaya bənzəsə də, ancaq əlamətləri kliniki depressiya qədər şiddətli deyil.Xroniki depresiya yaşayan insanlar ətrafdakılar tərəfindən «ürkək, melanxolik, hüznlü” əlamətləri ilə kimi tanıyırlar.
Atipik Depressiya: Atipik depressiyanın gizli əlamətləri bu cür olur: həddindən artıq yemək yemək, həddindən artıq halsızlıq, rədd edilməyə qarşı həddindən artıq həssas olmaq.
Manik depressiya ya da bipolar pozuqluq.Bu depressiya növü kliniki depressiya periodları arasında yaşanan kompleks ruh halı pozğunluğudur.Əsasən 2 hissəyə ayrılır:
1.İnsan ən az 1 dəfə manik depressiya yaşamışdır və bu əsas kliniki depressiyadan daha
rahat görünür.
2.İnsan ən az 1 dəfə kliniki depressiya yaşadığı müddətdə bir dəfə də hipomani (orta
dərəcəli mani) yaşamışdır.
Mövsümi Depressiya: Mövsümi depressiya ilin müəyyən bir dövründə, ümumiyyətlə bahar aylarının bitməsi və qış aylarının başlaması ilə ortaya çıxar.Daha nadir olaraq görülən bir digər mövsümi depressiya isə “yaz depressiyası” dır və yaz aylarının sonuyla yayın başlanğıcında görülür. Mövsümi depressiyalar mövsüm keçişiylə birlikdə müəyyən müddətdən sonra aradan qalxar.
Psixotik Depressiya: Bu vəziyyətdə insanın «gerçəklik” lərlə əlaqəsi tamam kəsilər.Bu depressiyada olan şəxslərdə sayıqlamalar daha çox özünü biruzə verir.
Doğuşdan sonrakı depressiya: Körpə doğulduqdan sonra, ananın hüznlü olması vəziyyəti olduqca məşhurdur və bu hal anaların təxminən 75%-ində rast gəlinir. Ancaq 10 yeni anadan birində daha ciddi bir vəziyyət olan “doğuşdan sonrakı depressiya” halına rast gəlinə bilər. Bu depressiya növü doğumdan 1 ay sonra kliniki depresiyyaya məxsus əlamətlərlə meydana çıxar.
Depressiyanın “Xəbər verən» əlamətləri hansılardır?
Müalicə edilməyən depressiya gələcəkdə daha irəliləyərək insanı intihar düşüncələrinə sürükləyə bilər. Təbii olaraq özü depressiya xəstəsi olaraq müalicəyə getməz, bunun üçün ətrafda olan yaxınlar aşağıdakı əlamətləri görürsə, mümkün olduqca ən qısa müddətdə bu sahənin mütəxəssisinə müraciət etməlidirlər:
Çox kədərli bir ruh halından xoşbəxt bir ruh halına qəfildən keçmək,
Davamlı ölüm haqqında söhbət etmək və ya düşünmə.
Dərin kədər, maraq itkisi, yuxusuzluq və yemək problemləri.
İnsanın “ölüm istəyi” olması və buna bağlı olaraq təhlükəli davranışlarının artması.
Əvvəldən dəyər verdiklərinə qarşı marağının itməsi.
Dəyərsizlik, ümidsizlik, mənasızlıq haqqında etdiyi söhbətlərinin artması.
“Xilas olmaq istəyirəm”, “Burada olmasam daha yaxşı olardı” cümlələrini tez-tez istifadə etməsi.
İntihar haqqında çıxış etməsi.
Nəticə etibarilə, özümüzdə əlamətlərinin fərqinə varmaq hər zaman asan olmaya bilər. Ancaq həyatımızda müsbət hadisələr çox olsa belə həyatdan zövq almaq mümkün olmursa, insanlarla görüşməyi problem halına gətirirsinizsə,zövq aldığınız fəaliyyətlərinizə qarşı marağınız itibsə, siz depressiyada ola bilərsiniz. Ayrıca yaxın ətrafınızdan bu istiqamətdə gələn təkliflər varsa bunlara qulaq verərək bir mütəxəssisə müayinə olmaq ən doğrusu olacaqdır.
Xəyalə Məmmədova
pcc.az
